Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng nguyên tắc tự phê bình và phê bình. Trong Di chúc để lại cho toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta, Người căn dặn: “Trong Đảng thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng”[1]. Người coi tự phê bình và phê bình vừa là nguyên tắc, vừa là quy luật phát triển của Đảng, nhằm góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng nhấn mạnh “cần tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo, bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo thông suốt, kịp thời, đúng đắn của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các tổ chức, cơ quan trong hệ thống chính trị. Để thực hiện quan điểm chỉ đạo này, mỗi cán bộ, đảng viên và tổ chức đảng cần tiếp tục thực hiện nghiêm nguyên tắc tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt đảng”[2].

Vấn đề thực tiễn đặt ra

Hơn 95 mùa xuân xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách, với bản lĩnh của một đảng cách mạng chân chính, dạn dày kinh nghiệm, luôn gắn bó máu thịt với nhân dân, Đảng ta đã lãnh đạo, tổ chức và phát huy sức mạnh to lớn của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, giành được nhiều thắng lợi vĩ đại trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc và công cuộc đổi mới toàn diện đất nước. Có được những thành quả này là do Đảng ta luôn quan tâm, chú trọng đến công tác xây dựng Đảng, trong đó coi vấn đề tự phê bình và phê bình là vũ khí sắc bén, là phương thức quan trọng trong lãnh đạo, cầm quyền, là quy luật phát triển của Đảng.

Đối với tổ chức cơ sở đảng (TCCSĐ), thực hiện tốt tự phê bình và phê bình có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, góp phần bảo đảm, quán triệt sâu sắc chủ trương, đường lối, chỉ thị, nghị quyết, quy định, kết luận của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; phát huy trí tuệ, tinh thần sáng tạo của cán bộ, đảng viên trong tham gia xây dựng nghị quyết, khắc phục những hạn chế, yếu kém trong công tác lãnh đạo. Đồng thời, góp phần đấu tranh trên mặt trận chính trị tư tưởng, văn hóa, chống lại âm mưu “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch.

Thực tiễn những năm gần đây cho thấy, chưa bao giờ vấn đề đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên lại quyết liệt như hiện nay. Kể từ khi thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI, khóa XII),  Kết luận số 21-KL/TW đến nay, Đảng ta đã phát hiện và thi hành kỷ luật hàng vạn cán bộ, đảng viên, trong số đó có nhiều người thuộc diện Trung ương quản lý. Điều đó cho thấy quyết tâm chính trị của Đảng nhằm làm trong sạch bộ máy, củng cố lòng tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa.

Nguyên nhân dẫn đến sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong đội ngũ cán bộ, đảng viên có cả khách quan và chủ quan. Trong đó, nguyên nhân chủ quan là chủ yếu do nhận thức của một bộ phận cán bộ, đảng viên về tự phê bình và phê bình chưa sâu sắc hoặc thiếu tự giác nhận khuyết điểm, trách nhiệm trong công việc; ở một số nơi nền nếp, chế độ tự phê bình và phê bình chưa được thực hiện nghiêm: “Tự phê bình và phê bình ở không ít nơi còn hình thức; tình trạng nể nang, né tránh, ngại va chạm còn diễn ra ở nhiều nơi; một bộ phận cán bộ, đảng viên thiếu tự giác nhận khuyết điểm và trách nhiệm của mình đối với nhiệm vụ được giao”[3].

Đẩy mạnh tự phê bình và phê bình nói chung, trong đánh giá, xếp loại TCCSĐ, đảng viên hằng năm nói riêng đang trở thành yêu cầu cấp thiết để ngăn chặn suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên, góp phần làm trong sạch Đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, xây dựng Đảng ngang tầm với yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vì thế, đòi hỏi cấp ủy, tổ chức đảng từ Trung ương đến cơ sở cần “Kiên quyết, kiên trì thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI, Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về xây dựng Đảng gắn với đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh bằng các giải pháp mạnh mẽ, quyết liệt, đồng bộ để ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Thực hiện nghiêm tự phê bình và phê bình từ Trung ương đến chi bộ…”[4].

Giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện nguyên tắc tự phê bình và phê bình trong đánh giá, xếp loại tổ chức cơ sở đảng và đảng viên hằng năm trong thời gian tới.

Trong thời gian tới, để thực hiện tốt công tác tự phê bình và phê bình trong đánh giá, xếp loại TCCSĐ và đảng viên hằng năm, cần tập trung làm tốt một số nội dung sau:

Một là, tiếp tục giáo dục nâng cao nhận thức toàn diện cho đội ngũ cán bộ, đảng viên về tự phê bình và phê bình trong đánh giá, xếp loại TCCSĐ và đảng viên hằng năm.

Tự phê bình và phê bình là hoạt động mang tính trí tuệ, nội dung phê bình toàn diện, tính chất khó khăn và phức tạp. Theo đó, cấp ủy, tổ chức đảng các cấp phải thường xuyên giáo dục cho mọi cán bộ, đảng viên nhận thức sâu sắc vai trò, ý nghĩa, mục đích, nội dung, phương pháp và những yêu cầu cơ bản của tự phê bình và phê bình đối với công tác xây dựng Đảng; củng cố đoàn kết, thống nhất trong Đảng. Giữ vững nguyên tắc tập trung dân chủ, phát huy trí tuệ sáng tạo của cán bộ, đảng viên tham gia xây dựng nghị quyết và lãnh đạo tổ chức thực hiện thắng lợi nghị quyết của đảng bộ, chi bộ và nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị. Nêu ưu điểm, vạch rõ khuyết điểm của tổ chức đảng, cấp ủy và cán bộ, đảng viên, qua đó tìm biện pháp phát huy ưu điểm, khắc phục, sửa chữa sai lầm, khuyết điểm, giúp tổ chức và mỗi người tiến bộ.

Hai là, phát huy vai trò, trách nhiệm của cấp ủy nhằm nâng cao chất lượng tự phê bình và phê bình.

Việc phát huy cao trách nhiệm của các cấp ủy đảng, của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, trước hết là bí thư cấp ủy các cấp có vai trò quan trọng đến chất lượng tự phê bình và phê bình. Việc kiểm điểm, đánh giá ưu điểm, khuyết điểm chỉ ra nguyên nhân và phát huy ưu điểm, khắc phục hạn chế trong công tác lãnh đạo có ý nghĩa rất quan trọng đến chất lượng hoàn thành nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị. Sự nghiêm túc tự phê bình và phê bình của cấp ủy là động lực cho cán bộ, đảng viên, quần chúng trong đơn vị có niềm tin và tự giác thực hiện.

Muốn vậy, các cấp uỷ, mà trước hết là người đứng đầu cấp ủy phải thật sự tiêu biểu cho tinh thần dám tự phê bình, dám nhận khuyết điểm trước tập thể, trước cấp trên, cấp dưới; thật sự tạo ra không khí cởi mở, dân chủ, khuyến khích đảng viên mạnh dạn tự phê bình và phê bình. Cùng với nâng cao ý thức tự giác của cấp ủy và cán bộ lãnh đạo, cần gắn việc chấp hành chế độ tự phê bình và phê bình với xem xét tư cách đảng viên, tiêu chuẩn cấp ủy viên và bổ nhiệm, đề bạt cán bộ.

Tự phê bình và phê bình đều phải xuất phát từ động cơ trong sáng, tình thương yêu đồng chí, đồng nghiệp; tuyệt đối không lợi dụng phê bình để đả kích, nói xấu nhằm loại bỏ, hạ bệ lẫn nhau. Trong phê bình phải có thái độ trung thực, tôn trọng sự thật, lẽ phải, không giấu giếm, bao che, thổi phồng hoặc bóp méo sự thật. Phê bình là phê bình công việc chứ không phải phê bình con người.

Ba là, mở rộng dân chủ, duy trì nghiêm nền nếp, chế độ sinh hoạt tự phê bình và phê bình trong đánh giá, xếp loại TCCSĐ và đảng viên hằng năm.

Đây là vấn đề có tính nguyên tắc, biện pháp quan trọng trong hoạt động của tổ chức đảng. Thường xuyên duy trì tự phê bình và phê bình, coi đó như “cơm ăn, nước uống và rửa mặt hằng ngày”, “được như thế thì trong Đảng sẽ không có bệnh mà Đảng sẽ mạnh khỏe vô cùng”[5]. Để mở rộng dân chủ trong sinh hoạt đảng đạt hiệu quả cao, cần gắn với việc thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ, nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Mở rộng dân chủ trong tự phê bình và phê bình còn liên quan trực tiếp đến chất lượng sinh hoạt của các tổ chức cơ sở đảng. Bởi vì, nâng cao chất lượng sinh hoạt đảng là tạo điều kiện thuận lợi nâng cao chất lượng tự phê bình và phê bình. Do đó, trong sinh hoạt đảng, tự phê bình và phê bình cần có động cơ trong sáng, thái độ chân thành, đánh giá đúng sự thật, không nể nang, né tránh, bao che khuyết điểm; không lợi dụng tự phê bình và phê bình để công kích, nói xấu, hạ uy tín của đồng chí, đồng đội. Phương châm tiến hành là: cấp trên phải gương mẫu tự phê bình trước, cấp dưới làm sau; tập thể làm trước, cá nhân làm sau, “cấp ủy cấp trên chủ động gợi ý kiểm điểm đối với tập thể, cá nhân ở những nơi có vấn để phức tạp, có biểu hiện suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”; coi trọng kiểm tra việc khắc phục hạn chế, khuyết điểm”[6]. Người đứng đầu phải công minh, không để công tư lẫn lộn, không dung túng, bao che; phải tạo được chỗ dựa tin cậy, khơi dậy được không khí dân chủ, thẳng thắn; không để tình trạng mất đoàn kết trong nội bộ.

Bốn là, thường xuyên đổi mới nội dung, hình thức tự phê bình và phê bình trong đánh giá, xếp loại TCCSĐ và đảng viên hàng năm.

Nội dung, hình thức tự phê bình và phê bình phải bám sát định hướng của Đảng, những vấn đề nổi cộm, bức xúc, những hạn chế, yếu kém trong tổ chức, sinh hoạt và hoạt động của Đảng; trong tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên. Trong tình hình hiện nay, nội dung cần tập trung hướng vào những vấn đề cấp bách, nổi cộm, như: đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” của cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp để làm trong sạch nội bộ, nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng, củng cố niềm tin của đảng viên và nhân dân đối với Đảng, coi đó “là trọng tâm, xuyên suốt và cấp bách nhất”.

Hình thức tự phê bình và phê bình cần đa dạng, phong phú, như: thông qua các cuộc họp, hội nghị, các đợt sinh hoạt được tổ chức ở cơ quan, đơn vị và khu dân cư. Qua đó, giúp cán bộ, đảng viên nâng cao ý thức, trách nhiệm, nghĩa vụ của mình trong việc tự phê bình và phê bình, góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh.

            Năm là, phát huy tính tích cực, chủ động tự phê bình và phê bình của cán bộ, đảng viên trong đánh giá, xếp loại TCCSĐ và đảng viên hằng năm.

 Đây là giải pháp có ý nghĩa quyết định đến việc rèn luyện, nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, trình độ, năng lực, phương pháp, tác phong công tác; khắc phục sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên. Bởi vậy, mỗi cán bộ, đảng viên cần quán triệt và thực hiện nghiêm tự phê bình và phê bình theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII, Kết luận số 21-KL/TW gắn với thực hiện Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII “Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Bên cạnh đó, từng cán bộ, đảng viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm, tính tiền phong, gương mẫu trong thực hiện nhiệm vụ, chức trách được giao; tích cực, tự giác tu dưỡng, rèn luyện, không ngừng nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, phương pháp, tác phong công tác, luôn sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao.

Tự phê bình và phê bình là nguyên tắc, quy luật phát triển; đồng thời, là chế độ thường xuyên trong đánh giá, xếp loại TCCSĐ, đảng viên và sinh hoạt đảng của cán bộ, đảng viên. Vì thế, mỗi cán bộ, đảng viên cần tích cực, chủ động, tự giác chấp hành nghiêm các chế độ, nền nếp sinh hoạt đảng, nhất là tự phê bình và phê bình, góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên, xây dựng Đảng ta thật là đạo đức, văn minh. Thực hiện nghiêm lời nhắc nhở của Bác: “Mỗi ngày phải tự kiểm điểm, tự phê bình, tự sửa chữa như mỗi ngày phải rửa mặt”[7] và đóng góp phê bình đồng chí, đồng đội mình “một cách thiết thực mà thân ái”, rèn luyện đạo đức cách mạng “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”, xây dựng lối sống lành mạnh của cán bộ, đảng viên; xây dựng khối đoàn kết thống nhất ý chí và hành động trong cơ quan, đơn vị, tăng cường quan hệ mật thiết giữa Đảng với quần chúng… khắc phục mọi khó khăn để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

ThS. Phạm Thị Ngọc Ánh,

Phó Trưởng khoa Xây dựng Đảng