Hiện nay, đang diễn ra một thực trạng là một bộ phận cán bộ công chức trong quá trình thực thi công vụ có thái độ quan liêu, cửa quyền, sách nhiễu và lợi dụng chức trách, thẩm quyền được Nhà nước và nhân dân giao phó để nhận hối lộ, tham nhũng … làm ảnh hưởng đến cuộc sống, hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, người dân và cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội. Chính vì vậy, vấn đề đạo đức công vụ đang trở thành vấn đề được xã hội rất quan tâm. Nâng cao đạo đức công vụ cho cán bộ, công chức là vấn đề cấp thiết trong điều kiện Việt Nam đang đẩy mạnh tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, mở cửa hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng và toàn diện trên các lĩnh vực đời sống xã hội.

 Đối với mỗi người cán bộ, công chức, đạo đức là gốc, là nền tảng để quyết định mọi vấn đề có liên quan đến chất lượng thực thi công vụ. Vì thế, xây dựng và thực thi các tiêu chuẩn đạo đức công vụ là yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn xã hội có nhiều biến đổi nhanh, mạnh mẽ như hiện nay.

Ngay từ khi thành lập Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt vấn đề phải làm sao cho tất cả cán bộ, công chức từ Chính phủ đến làng xã đều là công bộc của nhân dân, đều phải tận tụy phục vụ nhân dân. Người luôn nhấn mạnh và khẳng định, đạo đức là cái gốc của người cách mạng, của cán bộ, công chức; và đòi hỏi mỗi người, nhất là người cán bộ cách mạng, phải có đạo đức cách mạng, phải kết hợp chặt chẽ phẩm chất và năng lực, hồng và chuyên, đức và tài, trong đó đức là gốc: "Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân"[1]. Vì vậy, trước lúc đi xa Người vẫn không quên căn dặn: "Mỗi đảng viên và cán bộ phải thực sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thực sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân"[2].

Tiếp thu tư tưởng của Bác, Đảng và Nhà nước ta hết sức quan tâm đến đạo đức trong thực thi công vụ của cán bộ, công chức. Điều đó được khẳng định tại Điều 17 Luật Cán bộ, công chức năm 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2019) quy định về văn hóa giao tiếp với Nhân dân yêu cầu cán bộ, công chức phải gần gũi với Nhân dân; có tác phong, thái độ lịch sự, nghiêm túc, khiêm tốn; ngôn ngữ giao tiếp phải chuẩn mực, rõ ràng, mạch lạc; không được hách dịch, cửa quyền, gây khó khăn, phiền hà cho Nhân dân khi thi hành công vụ. Trong điều 4 Quyết định số 1847/QĐ-TTg ngày 27 tháng 12 năm 2018 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt đề án văn hóa công vụ quy định cụ thể về Chuẩn mực về đạo đức, lối sống của cán bộ, công chức, viên chức cũng yêu cầu cán bộ, công chức, viên chức phải không ngừng học tập, tu dưỡng, rèn luyện về đạo đức, lối sống. Thực hiện cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; trung thực, giản dị, thẳng thắn, chân thành; không có biểu hiện cơ hội, sống ích kỷ, ganh ghét, đố kỵ.

Đạo đức công vụ được hiểu là đạo đức thực thi công vụ của cán bộ, công chức; là những giá trị và chuẩn mực đạo đức quy định nhận thức và hành động trong hoạt động công vụ của người cán bộ, công chức nhằm xây dựng một nền công vụ trách nhiệm, chuyên nghiệp, trong sạch, tận tụy, công tâm[3].

Trước hết, cần khẳng định cán bộ, công chức ở Việt Nam có ý thức rèn luyện, nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống; có thái độ tôn trọng nhân dân, tận tâm phục vụ nhân dân, lắng nghe ý kiến, nguyện vọng của nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, được nhân dân tin tưởng; thực hiện tốt lời dạy luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm, ý thức tập thể; có lòng yêu nghề, tận tụy với công việc; tôn trọng đồng nghiệp, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức Việt Nam về cơ bản đáp ứng được các yêu cầu, nhiệm vụ. Mặc dù gặp nhiều khó khăn và chịu tác động phức tạp trong điều kiện chuyển đổi kinh tế - xã hội, nhưng đội ngũ cán bộ, công chức đã góp phần đóng vai trò quyết định những thành tựu của sự nghiệp đổi mới đất nước.

Tuy nhiên, hiện nay một bộ phận không nhỏ cán bộ, công chức, kể cả một số cán bộ cấp cao đã xuất hiện tình trạng thiếu tu dưỡng, rèn luyện bản thân, phai nhạt lý tưởng, mất cảnh giác, giảm sút ý chí, kém ý thức tổ chức kỷ luật, tha hóa về đạo đức, lối sống. Một bộ phận cán bộ, công chức né tránh, thiếu bản lĩnh đấu tranh với những hành vi quan liêu, tham nhũng, tiêu cực. Một số cán bộ, công chức nhà nước chưa thực sự lấy việc phục vụ nhân dân làm mục tiêu hàng đầu, làm thước đo chủ yếu nhất cho mức độ và kết quả thực hiện nhiệm vụ của mình. Quan hệ của họ với nhân dân thậm chí còn mang dấu ấn cai trị theo kiểu ban phát, thiếu bình đẳng, thiếu tôn trọng. Từ đó, dẫn đến tình trạng quan liêu, cửa quyền, sách nhiễu, gây phiền hà đối với nhân dân và lợi dụng chức trách, thẩm quyền được Nhà nước và nhân dân giao phó để nhận hối lộ, tham nhũng làm biến dạng những giá trị và tiêu chuẩn đích thực của người cán bộ, rơi vào chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã chỉ rõ: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi; có mặt, có bộ phận còn diễn biến phức tạp hơn...”[4]. Tại Hội nghị Trung ương 4 (khóa XIII), Đảng ta cũng nhấn mạnh: “Bước vào giai đoạn phát triển mới, đất nước ta tiếp tục phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, bốn nguy cơ mà Đảng đã chỉ ra vẫn đang hiện hữu, có mặt còn gay gắt hơn; tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” còn diễn biến phức tạp”[5].

Đáng chú ý là số lượng cán bộ, công chức bị xử lý kỷ luật và truy cứu trách nhiệm hình sự, trong đó có cả một số cán bộ cao cấp của Đảng và Nhà nước, trong những năm gần đây ngày càng tăng. Chỉ riêng từ đầu năm 2024 đến nay, cấp có thẩm quyền đã xem xét cho thôi giữ chức vụ, nghỉ công tác, bố trí công tác khác đối với 14 cán bộ diện Trung ương quản lý và 172 cán bộ diện cấp ủy địa phương quản lý, về trách nhiệm người đứng đầu hoặc liên quan các vụ án, vụ việc tham nhũng, tiêu cực; trong đó có 05 Ủy viên Bộ Chính trị, 01 Ủy viên Ban Bí thư và 04 Ủy viên Trung ương Đảng[6].

Thực trạng của những khuyết, nhược điểm về phẩm chất đạo đức của cán bộ, công chức là do một số nguyên nhân chủ yếu như:

- Việc ban hành chính sách, pháp luật của Nhà nước chậm, thiếu quyết liệt trong thực thi nên hiệu quả chưa cao. Thiếu những quy định cụ thể trong các đơn vị về trách nhiệm của cán bộ, công chức; cơ chế quản lý, kiểm tra, giám sát của tổ chức và thủ trưởng đơn vị cũng như của nhân dân đối với hoạt động của cán bộ, công chức, viên chức còn hạn chế, chưa thường xuyên, chưa nghiêm túc và thiếu đồng bộ. Việc xử lý các vi phạm đạo đức của cán bộ, công chức chưa nghiêm đã dẫn đến hạn chế kết quả răn đe, giáo dục.

- Năng lực, đạo đức của nhiều cán bộ, công chức còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu trong công tác quản lý nhà nước dẫn đến yếu kém trong thực thi công vụ, gây ảnh hưởng xấu đến hình ảnh của bộ máy công quyền.

-  Không ít cán bộ, công chức còn xem thường những chuẩn mực đạo đức, nhân cách, nên thiếu nghiêm khắc với bản thân, không thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng mình. Lãnh đạo cơ quan chưa thật sự gương mẫu về đạo đức, lối sống và trách nhiệm trong công việc. Sự thiếu quan tâm đúng mức cũng như thiếu sự gương mẫu trong công việc và cuộc sống của lãnh đạo đã tác động tiêu cực đến tư tưởng của cấp dưới trong thực thi nhiệm vụ. Các cơ quan, đơn vị chưa quan tâm đúng mức đến giáo dục tinh thần trách nhiệm, cũng như xử lý trách nhiệm nghiêm đối với các trường hợp vi phạm đạo đức công vụ. nên chưa thật sự có tính răn đe, làm gương.

- Hoạt động tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật chưa thường xuyên, mang tính hình thức. Công tác giáo dục đạo đức chậm được đổi mới: nội dung giáo dục chưa cụ thể, sát hợp với từng đối tượng, còn giáo điều, chủ quan, phiến diện, duy ý chí, phi thực tế, thiếu cơ sở khoa học; hình thức giáo dục đơn điệu, qua loa đại khái hoặc phô trương hình thức, dễ gây nhàm chán. Do đó, hiệu quả giáo dục đạo đức chưa cao, thậm chí có trường hợp phản tác dụng. Khi đề cập đạo đức thì coi nhẹ hoặc quên tài năng, nhưng khi cần nhấn mạnh tài năng của người cán bộ thì lại có biểu hiện coi nhẹ đạo đức, coi thường lòng tốt, phẩm hạnh một cách phiến diện, cực đoan.

- Khi chuyển sang nền kinh tế thị trường, công chức phải đối mặt với nhiều vấn đề mà trước đây không có. Những vấn đề như: tiền lương, tiền thưởng hay phụ cấp, môi trường làm việc đều được đem ra so sánh với khu vực tư nhân và sự chênh lệch giữa hai khu vực này cũng làm cho tư duy về giá trị công vụ, công chức thay đổi. Hiện tượng “chảy máu chất xám” từ khu vực nhà nước sang khu vực tư nhân thể hiện sự thay đổi nhận thức giá trị công vụ.

Từ những nguyên nhân trên cho thấy để nâng cao đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức, cần có một hệ thống giải pháp đồng bộ vừa đề cao giá trị đạo đức, sự hướng thiện của con người, vừa có cơ chế tạo điều kiện cho các giá trị đạo đức công vụ phát triển trong quá trình thực thi nhiệm vụ của đội ngũ cán bộ, công chức:

Thứ nhất: Tiếp tục hoàn thiện thể chế về đạo đức công vụ, có các quy định cụ thể, đầy đủ về tiêu chuẩn đạo đức cũng như xây dựng một hệ thống đạo đức nghề nghiệp để cán bộ, công chức có điều kiện phát huy các giá trị đạo đức, thực hiện tốt nhiệm vụ, phục vụ tốt nhân dân.

Đẩy mạnh công cuộc cải cách hành chính, tăng cường tính công khai, minh bạch trong hoạt động công vụ. Rà soát bổ sung, sửa đổi các quy định về quy trình, thủ tục hành chính không còn phù hợp, gây phiền hà trong việc tiếp nhận và xử lý hồ sơ của người dân, doanh nghiệp; kiên quyết loại bỏ những khâu trung gian, thủ tục rườm rà, chồng chéo, những loại giấy tờ không cần thiết, công khai hóa, minh bạch hóa các quy định về trình tự, thủ tục hành chính nhằm ngăn ngừa một bộ phận cán bộ, công chức lợi dụng kẽ hở từ những quy định của pháp luật để tiêu cực, sách nhiễu nhân dân.

Thứ hai: Cải cách chế độ tiền lương, tiền thưởng, đảm bảo trả đúng sức lao động và giá trị cống hiến của cán bộ, công chức, tạo động lực thực hiện công vụ là giải pháp có ý nghĩa quan trọng trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng, nâng cao phẩm giá người công chức. Xây dựng các chế độ, chính sách tôn vinh, khuyến khích sự tận tâm thực hiện công vụ, khen thưởng thích đáng về vật chất và tinh thần cho cán bộ, công chức làm việc tốt, tận tụy và trong sạch. Giải pháp này cũng giúp phòng ngừa, ngăn chặn tệ vòi vĩnh, tham nhũng vặt trong quá trình thực thi công vụ, nâng cao trách nhiệm công vụ của cán bộ, công chức, viên chức.

Thứ ba: Tăng cường thanh tra, kiểm tra công vụ, kiểm soát nội bộ chặt chẽ nhằm phát hiện các nguy cơ dẫn đến tiêu cực, tham nhũng. Thực hiện công khai hóa quá trình tuyển chọn, bố trí, sử dụng, đánh giá cán bộ, công chức, đưa các yếu tố về đạo đức công vụ vào nội dung tuyển dụng và đánh giá kết quả hoạt động. Quy định rõ hơn nữa, cụ thể hơn nữa các hành vi cán bộ, công chức được làm và không được làm, công khai các lợi ích của họ, đồng thời có chế tài xử phạt đối với các hành vi vi phạm đạo đức công vụ của cán bộ, công chức. Phát huy vai trò giám sát của nhân dân đối với cán bộ, công chức và hoạt động công vụ, đảm bảo quyền dân chủ cơ sở để dân thực hiện quyền kiểm tra, giám sát hoạt động công vụ của cán bộ, công chức.

Thứ tư: Đổi mới cơ chế, chính sách đãi ngộ, khen thưởng kịp thời, xứng đáng với những cán bộ, công chức có tinh thần trách nhiệm, luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ. Xây dựng ý thức làm tốt phải được khen thưởng, vi phạm phải bị xử lý. Khen thưởng xứng đáng đối với những cán bộ, công chức luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ, tận tụy, trách nhiệm với người dân và với công việc được giao. Công bằng trong khen thưởng, xử lý vi phạm sẽ tạo ra động lực cho mỗi cá nhân, làm lành mạnh hóa nền công vụ, là cơ sở để xây dựng nền công vụ hiệu quả mang tính phục vụ nhân dân.

Mặt khác, lấy kết quả hoạt động thực thi công vụ làm cơ sở đánh giá năng lực, phẩm chất của cán bộ, công chức. Trên cơ sở đánh giá đúng năng lực, phẩm chất kết hợp với chuyên môn, nghiệp vụ được đào tạo của cán bộ, công chức để bố trí, sắp xếp công việc, giao nhiệm vụ phù hợp.

Thứ năm: Đổi mới hình thức tuyên truyền, giáo dục đạo đức công vụ cho đội ngũ cán bộ, công chức. Trong bối cảnh hiện nay, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, trình độ dân trí được nâng cao, cần đa dạng hóa hình thức và nội dung giáo dục đạo đức công vụ cho cán bộ, công chức; đa chiều về tiếp cận thông tin trên cơ sở định hướng trong nhận thức, thái độ và hành động tích cực. Đề cao vai trò và đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức về đạo đức nghề nghiệp, đạo đức công vụ. Trong các khung chương trình đào tạo, bồi dưỡng đạo đức, bên cạnh những kiến thức cơ bản, cần tuyên truyền, giáo dục về những tấm gương yêu nước, những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc; kết hợp giữa lý thuyết với thực hành, rèn luyện kỹ năng. Đặc biệt, chú trọng mối quan hệ mật thiết giữa quy phạm pháp luật và các quy phạm đạo đức để mỗi cán bộ, công chức nêu cao tinh thần tự rèn luyện, nâng cao bản lĩnh chính trị, đạo đức công vụ, chuyên môn nghiệp vụ. Qua đó đề cao giá trị đạo đức; ngăn ngừa, hạn chế suy thoái phẩm chất đạo đức và nâng cao bản lĩnh chính trị của đội ngũ cán bộ, công chức.

Ths.Nguyễn Thị Ngọc

Khoa Nhà nước và pháp luật